COVID-19 Ölçekleri
COVID-19 ölçekleri, pandemi dönemindeki algı ve tutumları değerlendirmek üzere birçok araştırmacı tarafından geliştirilmektedir. Bu çalışmalarda bireylerde COVID-19’un oluşturduğu kaygı ve korku gibi temel konular ele alınırken, COVID-19’un bireylerde oluşturduğu algı ve davranış değişiklikleri gibi konularında üzerinde durulmaktadır.
Pandemi döneminde algı ve tutumlar
Pandemi dönemlerinde enfeksiyonun önlenmesinde genel nüfusun bilgi, tutum ve uygulamaları en kritik faktörlerdir. Araştırmalar, bulaşıcı ajanların bulaşma ve önleme yöntemleri hakkında bilgi eksikliğinin salgının yayılma olasılığını artırdığını göstermiştir. Salgına neden olan bulaşıcı etken hakkında toplumu bilgilendirmenin salgınları kontrol altına almak için en temel ihtiyaç olduğu vurgulanmıştır.
Bireyler, hastalıkların zihinlerindeki temsiline göre davranırlar. Salgınlar, birçok kişi için sağlığını tehdit eden ve yaşamlarında güven ortamına zarar veren bir durum olarak algılanmaktadır. Bu durumda bireyler genellikle endişe ve korku yaşarlar (COVID-19 Pandemisi ve Ruhsal Belirtiler). Bu durum aynı zamanda bireylerin davranışlarını da etkilemektedir. Kuş gribi salgını sırasında yapılan bir çalışmada, bireylerde kuş gribine bağlı ölümcüllük ve stres algılarının arttığı gösterilmiştir. Bu stresin bireylerde hastaneye gitmeme, kanatlı eti yememe, toplu taşıma kullanmama gibi kaçınma davranışlarına neden olduğu belirtilmektedir.
Salgınla mücadeledeki başarı, bireylerin önlemlere uyması ile yakından ilgilidir. Bu nedenle bireylerin salgını nasıl algıladıkları ve salgının kontrolüne yönelik tutumları önemlidir. Ayrıca sağlık otoritelerinin bu algı ve tutumların farkında olması hem salgını yönetmede hem de salgınla mücadelede başarıya ulaşmada çok değerlidir.
COVID-19 Ölçekleri
Araştırma ekibimizce (Bahadır Geniş, Nermin Gürhan, Çiğdem Geniş, Burak Şirin, Okan Cem Çırakoğlu, Behcet Coşar) geliştirilen COVID-19 ile ilgili algı ve tutumlarını değerlendiren ölçeklerin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Araştırmacıların, çalışmalarında bireylerin COVID-19 ile ilgili algı ve tutumlarını değerlendirilmesi amacıyla ölçeklerin kullanımı uygundur.
Dünya’nın ve ülkemizin çok yakından takip ettiği COVID-19 aşısına yönelik tutumları değerlendiren ölçek maddeleri aşağıda yer almaktadır. Ölçekte COVID-19 aşısı ile ilgili olumlu ve olumsuz tutum değerlendirilmektedir.
COVID-19 ile ilgili diğer ölçekler
COVID-19’un tehlikeliliği ve bulaştırıcılığı ile ilgili algıları değerlendirmektedir.
Ölçekte üç alt boyut vardır. İlk alt boyut olan “Komplo”, hastalığın nedenlerine dair medyada da sıklıkla dile getirilen komplo inançlarını (biyolojik savaş, aşı satma çabaları vb.) kapsamaktadır. İkinci alt boyut COVID-19 salgınının olası nedenleri olarak fiziksel çevredeki bozulmaları gösteren “Çevre” alt boyutudur. Bu bileşende sağlıksız beslenme, küresel ısınma, doğal kaynakların kirletilmesi gibi nedenlere değinilmektedir. Son alt boyut ise “İnanç” olarak isimlendirilmiştir. Bu alt boyuttaki maddeler COVID-19‟un nedeni olarak dini ve ruhsal açıklamalara olan algıları değerlendirir. Örneğin salgının kaderimizde olduğu veya salgının toplumsal bozulmaya karşı Tanrı‟nın bir gazabı olduğu gibi inançları içerir.
Makro kontrol, kişisel (mikro) kontrol ve kontrol edilebilirlik olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Makro kontrol; kurumsal, ulusal ya da küresel düzeyde alınan tedbirlerin etkililiğine ilişkin inançlarla ilgilidir. Kişisel kontrol olarak isimlendirilen ikinci alt boyut hastalığa yakalanmamak için alınan kişisel tedbirlerin etkililiği ile ilgilidir. Son alt boyut ise hastalığın kontrol edilebilirliği ile ilgili algıyı değerlendiren boyutudur.
Bilişsel kaçınma ve davranışsal kaçınma olmak üzere iki alt boyutu vardır. Bilişsel kaçınma alt boyutu, COVID-19 ile ilgili haberlerde dikkati değiştirme, konudan uzaklaşma veya başka şeyler düşünme gibi bilişsel kaçınmaları içermektedir. Davranışsal kaçınma ise sosyal etkinliklere katılmama, tokalaşmama, öpüşmeme, toplu taşımaları kullanmama gibi kaçınma davranışlarını içerir.
Bahadır Geniş
Kocaeli Üniversitesi, Psikiyatri ABD Öğretim Üyesi, İzmit / Kocaeli
