Tam Kapanma ve Davranışsal Bağımlıklar
Son zamanlarda COVID-19 olgularındaki artıştan dolayı ülkemizde kısmi bir kapanma kararı alındı. Arkasından ise tam kapanmaya geçildi. Kapanma veya karantina gibi dışarı çıkmanın engellendiği durumlarda bireyler doğal olarak evde daha fazla vakit geçirmeye başlar.
Hem ülkemizde hem de diğer ülkelerde geçmiş dönemlerde olan kapanma dönemlerine baktığımızda, yapılan çalışmalar bize bu dönemde bağımlılıkların arttığını gösteriyor.
Bu dönemde bağımlılıkların artmasının iki temel sebebi vardır;
- Birincisi evde can sıkıntısından vakit geçirmek,
- İkincisi ise stresle başa çıkmak
Bağımlılık derken!
Burada şunu da belirtmek gerekir; “Bağımlılık” olarak bahsedilen durum sadece alkol ya da madde kullanımı değil, aynı zamanda davranışsal bağımlılıklar olarak da isimlendirilen, internette oyun oynama bağımlılığı, yeme bağımlılığı, online alışveriş bağımlılığı ve sosyal medya bağımlılığıdır.
İçinde bulunduğumuz Ramazan ayı özellikle alkol kullanımının bir basamak daha azaldığı bir zaman dilimi olarak görülüyor. Alkol kullanım bozukluğu olan bireyler bu ayı bir alkol bırakma fırsatı olarak görebiliyor. Bu durum hastalar kadar bağımlılık alanında çalışan sağlık çalışanları için bir tedavi hizmeti verme fırsatı olarak değerlendirilmelidir.
Tam kapanma döneminde alkol yasağı
Ramazan ayında alkol kullanımı göreceli olarak azalmakla birlikte, alkol satışlarının getirmiş olduğu yasaklar bireylerde alkollü içecekleri satın alma içgüdüsünü tetikleyebilir.
Eve stoklanna fazla olan alkol ise zaten alkol kullanımını kontrol etmekte zorlanan Alkol Kullanım Bozukluğu olan bireyler için önemli bir risk oluşturabilir. Bu aşamada üç önemli durum ortaya çıkabilir;
1- Evde var olan fazla alkolün hızlı bir şekilde tüketilmesi
2- Alkolün tüketiminden sonra alkolü temin edememe sürecinde ağır yoksunluk belirtilerinin yaşanması
3- Alkol temin edemeyen bireylerin kendi alkolünü yapma çabası veya kaçak alkol tedarik etme çabaları
Bu üç durumda olumsuz sonuçlar doğrurabilir. Bu olumsuz sonuçların yaşanmaması için alkol kullanım sorunları olan hastaların en yakın sağlık kuruluşlarına müracaatı uygun olacaktır.
Bu dönemin geçmiş kapanma dönemlerinden farklı
Evde kalma süresinin artması, pandeminin getirdiği stres ve alkol tüketiminin göreceli olarak azalması bireyleri özellikle davranışsal bağımlılıklar alanında götürebilir.
Yine geçmiş kapanma dönemlerinde yapılmış olan çalışmalar, bize internet kullanımının arttığını, yemek yeme davranışının arttığı, online alışverişin ve online oynanan kumar oyunlarının arttığını gösteriyor.
Bu sonuçlar ışığında, insanların davranışsal bağımlılıklar açısından risk altında olduğunu söylemek mümkündür.
Bu dönemde artabilecek en önemli davranışsal bağımlılıklar internet ile ilişkili olan bağımlılıklardır. Özellikle internette oyun oynama ve sosyal medya bağımlılığı açısından dikkatli olunmalıdır.
Bu davranışlar neden bağımlılık yapar?
İnternet temelli oyunlarda ya da sosyal medyada kısa sürede elde edilen keyif ya da haz aslında bir kısır döngünün başlangıcıdır. Birey ilk başta can sıkıntısını gidermek veya stresini azaltmak amacıyla girdiği internetten hızlı bir keyif sağlar.
Bir davranışın sonunda haz ne kadar hızlı elde ediliyorsa bağımlılık yapma olasılığı da o kadar yüksektir. Oyunlarda hızlı bir şekilde seviye atlanması, başarı elde edilmesi veya fotoğrafınızı paylaşır paylaşmaz beğenilerin gelmesi gibi bireye hemen ödül oluşturur.
Ancak, oyunda ya da sosyal medyada uzun süre kalınması, bireyin kendisini diğerleriyle karşılaştırması, imrenme, özenme veya oyunda başarısızlık gibi durumlar sonrasında huzur kaçar ve keyifsizlik gelir.
Bazen de bunlar olmaz, ancak mecburen bu ortamlardan ayrılması gerekir bireyin, bu durumda da alacağı daha fazla keyif engellendiği için sinirlilik ve engellenmişlik durumu oluşur. Birey ilk fırsatta bu ağa yeniden döner. Bu bir kısır döngüdür.
Bu alanlardan günümüzde tamamen vazgeçmek mümkün olmasa bile hayatımızın akışını bozmayacak şekilde kontrollü kullanmak mümkündür.
Davranışsal bağımlılığı önlemek için yapılabilecekler;
- İlk olarak Telefonla aynı odada uyumamak, akşam yatarken de ve sabah kalkarken de ilk iş olarak telefona bakmamak
- Arkadaş ya da ailemizle sohbet ediyorsak mümkün olduğunca interneti kapalı tutmak
- Telefon uygulamalarında sosyal medya ağlarını kullanma sürelerini takip ederek bir farkındalık oluşturmak ve bu süreyi gün geçtikçe azaltmaya çalışmak
- Alternatif hobi ya da etkinlikler oluşturmak
- Zarar vermeyen daha tercih edilebilir bir sosyal medya kullanımı veya internette oyun oynama davranışları için önceden kabaca bir süre belirlemek
- Gün içinde internetsiz zaman dilimleri oluşturmak
sayabileceğimiz bazı davranışsal önerilerdir.
Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Öğretim Üyesi
